Jacob knipt zijn pinpas door

Interview Money Matters

Prikkels en diagnose

Al vanaf zijn vroege tienertijd drinkt Jacob, nu 38, bier. Niet een biertje nu en dan, maar véél bier. Om prikkels te dempen, weet hij inmiddels. Vroeger had hij dat niet zo door; hij was in wel meer dingen grenzeloos. Jacob: “Ik was gewoon verslaafd, ik dronk minstens 8 halve liters bier per dag, zeven dagen per week, dus ook op werkdagen.” Een jaar of drie geleden valt hij langdurig uit op zijn werk en meldt zich op advies van de bedrijfspsycholoog bij de verslavingszorg. In die tijd ontstaat ook een vermoeden van autisme en niet veel later krijgt Jacob een autismediagnose.

Passende scholen vinden

Jacob groeit op als jongste in een gezin met drie kinderen, in een klein dorp in het Noorden van het land. Hij kijkt terug op een gelukkige jeugd, waarin de dingen goed liepen. Er was wat gedoe over schooladviezen; hij zou eigenlijk naar speciaal onderwijs moeten. Maar Jacobs’ ouders zien dat niet zitten en zorgen ervoor dat hij naar de mavo gaat. Die maakt Jacob af en hij begint aan een mbo-opleiding elektrotechniek. Die opleiding blijkt uit te gaan van zelfsturend onderwijs, wat niet bij Jacob past. Hij stapt over naar een opleiding facility management, die hij succesvol afrondt.

Zakgeld gaat naar drank 

Om zijn zakgeld aan te vullen heeft Jacob naast zijn school allerlei baantjes, vooral bij een grote lokale horecaonderneming. Geld gaat er altijd snel doorheen: eerst aan snacks op school, maar al snel ook aan gokautomaten en bier. Op zich was dat niet zo bijzonder, vertelt Jacob: “We hingen allemaal rond in die horecatent en iedereen dronk biertjes. Het was toen ook heel gewoon dat jongeren van een jaar of vijftien bier dronken. En ik werkte ook in die zaak, dus dan is het nog makkelijker om drank te pakken.”

Geld gaat er altijd snel doorheen: eerst aan snacks op school, maar al snel ook aan gokautomaten en bier.

Een baan en zelfstandig wonen

Na zijn opleiding gaat Jacob werken bij een innovatief verpakkingsbedrijf elders in het land. Hij kan een appartement in de buurt kopen en verhuist. In het bedrijf vervult hij in 15 jaar tijd allerlei verschillende functies, van industrieel schoonmaakwerk tot productie, magazijnwerk en inkoop.

Van verslaving naar diagnose

In de loop der jaren gaat Jacob steeds meer drinken en komen er verslavingen bij. Kaartspelen om geld, roken, wat drugs en excessief sporten. Allemaal dingen die hem helpen om rustig te worden. Lange tijd weet hij dat te combineren met zijn werk. Jacob: “Als ik ochtenddienst had, dan stond ik om 5:30 op en fietste naar mijn werk. Dan werkte ik van 6:00 tot 14:00. Daarna ging ik soms wel 120 km fietsen om mijn hoofd leeg te maken. En dan ging ik thuis 10 halve liters bier drinken en daarna naar bed. En de volgende dag opnieuw.”

Maar het eist zijn tol. Jacob valt regelmatig ziek uit op zijn werk, soms voor korte tijd, soms wat langer, met zowel lichamelijke als mentale klachten. Binnen het bedrijf zijn er verschillende reorganisaties achter elkaar en dat is moeilijk voor Jacob om mee om te gaan. Uiteindelijk valt hij langdurig uit. De bedrijfspsycholoog raadt Jacob zich aan te melden bij verslavingszorg voor behandeling en dat doet hij. Al voordat hij daar begint, besluit hij zelf om van de ene op de andere dag te stoppen met drinken. En dat lukt. “Ik kan echt een knop omzetten. En als ik dat doe, dan deal ik ook met de consequenties. Ik had natuurlijk allemaal ontwenningsverschijnselen maar die heb ik gewoon ondergaan. Daar ben ik ook wel heel trots op. En nu ben ik ook gestopt met roken. Ik gebruik geen medicatie, helemaal niks.” 

In die periode is Jacob ook gediagnostiseerd met autisme en ADD. Jacob: “Eigenlijk verbaast het me niks. Ik weet altijd al dat ik anders ben dus als ik op een spectrumaandoening getest word, dan kan je er donder op zeggen dat ik buiten de normaalscore val.” Jacob geeft aan dat de diagnose niet direct iets veranderde aan zijn leven. Maar het geeft hem wel een gevoel dat hij nu ergens bij hoort. “In een omgeving met andere autisten voel ik me altijd welkom en geaccepteerd. Dat is helaas niet overal zo.”     

Na mijn werk ging ik soms wel 120 km fietsen om mijn hoofd leeg te maken. En dan ging ik thuis 10 halve liters bier drinken. En de volgende dag weer.

In de schulden

Financieel gezien heeft Jacob ook al veel meegemaakt. Er ging altijd enorm veel geld naar zijn verslavingen. Toen hij nog thuis woonde, hoefde hij niet bij te dragen aan vaste lasten en andere kosten voor levensonderhoud. Maar als hij op zichzelf gaat wonen, krijgt hij het niet voor elkaar om zijn rekeningen op tijd te betalen. Jacob: “Het was altijd vechten tussen mijn verslavingen om prikkels te drukken en de geldstress die de verslavingen met zich meebrengen.” Hij krijgt schulden en komt in de problemen. Na een half jaar biecht hij zijn problemen op bij zijn ouders. Dat blijkt een verstandige zet. Zijn ouders betalen zijn schulden, zodat die niet verder kunnen oplopen. Jacob: “Dat heb ik later allemaal weer terugbetaald hoor! En toen heb ik mijn moeder verantwoordelijk gemaakt voor mijn centen. Ik heb haar mijn bankgegevens en toegangscodes gegeven. Vanaf dat moment beheert zij mijn financiën en administratie. Van de rekening waarop mijn inkomsten binnenkomen, heb ik mijn pinpas doorgeknipt. Op een andere rekening kreeg ik toen drie keer per week een paar tientjes leefgeld. En voor die rekening gebruik ik ook gewoon een pinpas. En zo regel ik nu al twintig jaar dat ik niet teveel geld kan uitgeven. Ook niet aan mijn verslavingen.”

Het was altijd vechten tussen mijn verslavingen om prikkels te drukken en de geldstress die de verslavingen met zich meebrengen.

Eigen beslissingen

Jacobs moeder zorgt ervoor dat de vaste lasten en andere rekeningen op tijd betaald worden en dat Jacob wat spaart. Jacob is daar wel altijd betrokken bij gebleven en neemt ook veel financiële beslissingen zelf. “Een energiecontract afsluiten of beslissingen nemen over een zorgverzekering, dat kan ik prima zelf. Ik zoek dingen goed uit en kan ook prima keuzes maken. Het gaat er bij mij vooral om dat ik niet meer uitgeef dan ik beschikbaar heb.” Stapsgewijs hebben Jacob en zijn moeder het geld dat hij zelf beheert uitgebouwd. Nu krijgt hij eens per vier weken een groot bedrag in plaats van elke paar dagen enkele tientjes. Jacob heeft in Excel een huishoudboekje voor zichzelf gemaakt zodat hij precies weet wat er in- en uitgaat. Recentelijk heeft een persoonlijk begeleider de administratieve en financiële begeleiding van Jacobs moeder overgenomen. “Mijn moeder wordt ouder en het is belangrijk om vooruit te kijken, voor als zij het op een gegeven moment niet meer kan doen.” Jacob heeft een goede klik met zijn begeleider en ook op financieel gebied verloopt de samenwerking goed.

Meer tussenvormen voor ondersteuning

Jacob stoort zich eraan dat het lastig is om iemand formeel te machtigen om een deel van je geldzaken (samen) te doen. Jacob: “Er zijn maar twee mogelijkheden: je bent óf zelf verantwoordelijk óf je kiest voor bewindvoering. Maar dat vind ik een stap te vergaan want ik wil wel zelf keuzes kunnen blijven maken. En dat kan ik ook prima. Ik kan prima zelf een energieabonnement afsluiten of een ziektekostenverzekering uitkiezen. Maar ik wil iemand kunnen machtigen die met mij mee kan kijken op mijn rekeningen en bijvoorbeeld betalingen voor mij kan doen. Of die ervoor zorgt dat ik niet opeens al mijn geld uitgeef als ik in een mindere periode zit. Ik ken mijn eigen valkuilen en daarbij wil ik bescherming voor mezelf kunnen inregelen.” Een ander bezwaar dat Jacob heeft bij bewindvoering is dat het veel geld kost.

Jacob ervaart dat alle financiële en administratieve zaken soms gewoon teveel tegelijk zijn. Zeker als je bijvoorbeeld net 18 wordt of er een belangrijke verandering is met veel financiële aspecten, zoals het kopen van een woning. “Het zou fijn zijn als je dan hulp kunt krijgen van iemand die je vertrouwt. Dat die persoon je helpt om overzicht te houden, tijdig beslissingen te nemen en dingen te regelen. En dat je het dan stapsgewijs zelf kan leren en overnemen. Zo kom je niet opeens drie-nul achter te staan.”

Zuinig leven

Inmiddels heeft Jacob een WLZ-indicatie en krijgt hij een uitkering. Daarmee is zijn inkomen bijna gehalveerd. “Dat is pittig; je moet dan ook echt wel dingen veranderen. En veranderen, dat vinden wij autisten niet leuk hè? Maar de grap is dat ik juist door mijn verslavingsverleden heel goed zuinig kan leven. En ik heb ook wat mazzel gehad met financiële zaken. Zo heb ik bijvoorbeeld een heel gunstige hypotheek en een vast laag energiecontract.”

Zijn inkomen is bijna gehalveerd waardoor hij dingen moet veranderen. “En veranderen, dat vinden wij autisten niet leuk hè?”

Zorgen over pensioen

Jacob maakt zich er wel zorgen over dat hij nu geen pensioen meer opbouwt. Hij vraagt zich af of het handig is om nu maandelijks wat apart te zetten voor zijn pensioen. Daar zou hij wel graag advies over willen hebben, want de informatie op internet is hier niet duidelijk genoeg over. “Soms kun je via een chat vragen stellen, maar dat werkt voor mij niet. Je kunt een financieel adviseur inschakelen maar die rekent voor zo’n gesprek € 600,- en dat geld wil ik nou juist sparen in plaats van uitgeven.” Jacob hoopt hier meer duidelijkheid over te krijgen en verwacht dat hem dat rust zal geven.

Vanuit het project Money Matters en via Nationale Nederlanden heeft Jacob contact gehad met een financieel adviseur die hem vrijwillig heeft geholpen met het oplossen van zijn pensioenvraag.

- In overleg met de geïnterviewde zijn de naam en enkele andere gegevens in dit ervaringsverhaal gefingeerd.