“Ouders leren stil te staan bij de aandacht van hun kind”

De impact van verwachtingen op kinderen met autisme is eerder onderzocht in het VAB-rapport Autisme vanuit maatschappelijk perspectief bekeken. Het waarborgen van de eigenheid van een kind komt daarin aan bod. Voor ouders vraagt dat om een verschuiving van de focus op (gewenst) gedrag: niet naar hoe het hoort, of wat een kind kan, maar juist naar de aandacht van een kind. In de pilot ‘Eigenheid van een kind’ onderzoeken zeven ouders samen met docent José De Giorgio een andere weg in de praktijk. Ze neemt ons mee in het groeitraject. 

“De ouders leren de eigenheid van hun kind herkennen, erkennen en waarborgen. Zo makkelijk als dat klinkt, zo ingewikkeld blijkt dat in de werkelijkheid”, vertelt José. “Verwachtingen zijn ingeworteld in de maatschappij, maar ook bij de ouders zelf. Dát gaan zien is al een enorme stap waar deze pilot ruimte voor maakt.” 

Aandacht herkennen 

Afbeelding

De pilot duurt anderhalf jaar en bestaat uit vijftien bijeenkomsten. De eerste vijf bijeenkomsten zijn geweest en stonden in het teken van herkennen van de eigen, soms subtiele verwachtingspatronen van de ouders zelf. José geeft een voorbeeld: “Een zinnetje als ‘En wat zeg je dan…?’ herkennen veel ouders direct. Het wordt vaak gebruikt om te voldoen aan de verwachtingen van buiten – je wilt dat je kind beleefd reageert, bijvoorbeeld bij de bakker die wat lekkers geeft of tegen een tante die een cadeau meebrengt”, zegt José. “Maar die behoefte van ouders (en bakkers/tantes) aan een reactie, verstoort de eigen aandacht van kinderen.” 

“En met die eigen aandacht bedoel ik dat zo’n opmerking de natuurlijke behoefte van kinderen verstoort om de situatie goed tot zich door te laten dringen. Wat krijg ik in mijn handen? Hoe ruikt het in de bakkerij? Welke jas heeft mijn tante aan?”, vertelt José. “Maar een kind moet voordat hij of zij een eigen reactie vormt, al het antwoord geven dat de buitenwereld verwacht. Die eigen aandacht herkennen is daarom niet zo makkelijk in een samenleving die het liefst het ‘juiste’ gedrag ziet op het ‘juiste’ moment.” 

Het avontuur van een streep pindakaas 

In de eerste reeks bijeenkomsten zijn er al veel inzichten ontstaan bij de deelnemers. De ouders herkennen hoe makkelijk de aandacht van je kind je ontglipt. “Een ouder gaf een voorbeeld over een ergernis. Zoals dat je kind op school wel een eigen boterham smeert, maar thuis voor jouw gevoel zit te treuzelen met een streep pindakaas in het midden”, zegt José. 

José benadrukt dat een ouder dan mist met hoeveel aandacht een kind dat doet. “Je kan als ouder ook genieten van deze aandacht van je kind, zonder een ‘goed’ resultaat te verwachten. Jouw verwachting van een netjes én snel gesmeerde boterham kan ongemerkt zo’n druk geven dat je kind daarna zijn of haar schoenen ook niet meer aankrijgt en ze door de kamer vliegen. Niet omdat je kind dwars is, maar omdat de verwachtingsdruk zich opstapelt. De norm wordt belangrijker dan de beleving, terwijl de eigen beleving juist thuis zo belangrijk is. Dat je kind op school iets ‘presteert’ en thuis onderzoekt en experimenteert is geen teken van falend ouderschap, maar laat juist zien dat thuis die veilige plek is waar beleving de ruimte krijgt.” 

Alsof je een nieuwe taal leert 

Afbeelding

“Er is in Nederland veel angst om het fout te doen”, valt José op. “De eerste lesdagen was het vaak moeilijk voor de deelnemers om eigen voorbeelden te delen. Je ziet deelnemers dan zoeken naar woorden of soms dichtslaan uit angst het ‘verkeerd’ te zeggen. Maar het is logisch dat je niet direct de juiste woorden vindt, net als bij het leren van een nieuwe taal. Ook dan kun je je inzichten niet meteen correct verwoorden, vanuit die taal gezien, terwijl je intentie wel klopt”, zegt José. “Een voorbeeld geven is ook lastig. Als je terugkijkt op een herinnering is het moeilijk om te zien waar je aandacht naartoe gaat in een moment. We gaan vaak op in de routine van de dag waar we zo aan gewend zijn. Bijvoorbeeld tijdens het tandenpoetsen, je bent meer bezig met de tijd dan het tandenpoetsen zelf.” 

Aandacht opmerken 

José vraagt de deelnemers naar momenten waarin ze de aandacht van hun kind opmerkten. Aandacht voor een ander, op bezoek bij een familielid, aandacht voor andere gezinsleden, voor een hond of kat die deel uitmaakt van het gezin. Of aandacht voor een groep dolfijnen die tijdens vakantie in zee wordt gespot. Maar dan komt de volgende vraag, waar ging de aandacht dan precies naar toe? “Want vaak herkennen we een plaatje, en vergeten we nieuwsgierig te zijn”, zegt José. “Door herkenning mis je veel nuances, nuances die de beleving zoveel rijker maken. Ouders realiseren zich dat ze eigenlijk niet weten wat hun kind zag: was het de schittering op het water? Of de beweging van iemand anders? Er is zoveel meer dan de conclusies die we automatisch trekken.” 

Als aandacht voor aandacht groeit, komt het volgende obstakel; de aandacht van hun kind niet willen verstoren. “Naar de regen luisteren, een ketting onderzoeken, bezig zijn met een tekening, borden opruimen in de keuken. Die echte aandacht (weer) leren delen, op waarde kunnen schatten, daarbij aansluiten, betekent dat er ruimte ontstaat voor een gedeelde wereld, waarin het voor je kind ook makkelijker wordt om aan te sluiten bij jou als ouder”, vertelt José. 

“En zo beginnen ook daar voorbeelden van te komen: een herinnering wanneer je met je kind gezellig op de bank zit, en dan ineens het besef; wat voelt mijn kind eigenlijk? Mijn arm? Of mijn trui? Daar hoeft niet eens een antwoord op te komen om daadwerkelijk in een moment van gedeelde aandacht te zijn.”

Ervaring delen 

Tijdens het vervolg van de pilot gaan ouders leren aansluiten bij die aandacht, in plaats van die te verstoren of eraan voorbij te gaan. Aansluiten om een ervaring te delen en daarvan te genieten, zonder dat daar iets nuttigs uit hoeft te komen. “Want ook dat is een valkuil in onze functionele samenleving”, vertelt José. “Dat aansluiting bij je kind alsnog in dienst komt te staan van een beoogd resultaat, dat je als ouder toch weer met een verwachting het contact aangaat of het moment van contact gebruikt om naar een gewenst resultaat te bewegen.” 

“Het is belangrijk om te herkennen dat op het moment dat iets goed gaat, zoals op tijd uit bed komen, dat niet direct in afspraken vertaald hoeft te worden om het resultaat te maximaliseren. Dan wordt de eigenheid van je kind niet gewaarborgd, maar richt je de aandacht op hoe hij of zij moet doen of moet worden. Door aan te sluiten bij de aandacht geef je het kind meer ruimte om zichzelf te zijn.” 

De ouders dragen met hun deelname bij aan een onderzoek hoe elementen uit Autisme vanuit maatschappelijk perspectief bekeken vertaald kunnen worden naar een praktische toepassing in het dagelijkse gezinsleven. 

Schrijf je in voor de nieuwsbrief van VAB om op de hoogte te blijven van de voortgang.