Themabijeenkomst Autisme, zingeving en mindfulness met Annelies Spek

Afbeelding

Zingeving en autisme

Als je het over zingeving gaat hebben, kom je al snel op de vraag: wat is zingeving nou eigenlijk? Je kunt het bijvoorbeeld zien als factoren die leiden tot tevredenheid over het leven. Dat wat we doen waarde heeft.

Je kunt het, zoals het autistisch mensen betaamt, ook heel letterlijk nemen. Zo sprak Annelies een man met autisme die uitlegde: “Zingeving is voor mij zin hebben in dingen. Als ik nu zin heb om in de tuin te gaan werken en ik ga dat doen, dan is dat voor mij zingeving. Dan geniet je daar van en heeft het een bijdrage voor je leven.”

De ervaring van Annelies is dat mensen met autisme vaak (bewust) met zingeving bezig zijn, meer dan mensen zonder autisme. Dit kan komen door de behoefte aan duidelijkheid en volledigheid. Als iets niet helemaal duidelijk is, of er een detail mist, dan kan er onrust ontstaan. En zingeving is nou eenmaal niet zo’n duidelijk thema. Je weet bijvoorbeeld elke avond hoe laat het journaal begint. Maar hoe weet je of je genoeg zingeving ervaart?

Minder bronnen voor zingeving

Als je mensen zonder autisme naar zingeving vraagt, zouden ze waarschijnlijk thema’s opnoemen als familie, werk en vriendschappen. Maar wat als dit soort zaken in het leven niet vanzelf gaan en veel energie kosten? Dan zijn er minder bronnen voor zingeving. Een vrouw met autisme zei bijvoorbeeld: “Ik zou graag een vriendschap willen met iemand die er elke avond is, en dan het liefst een menselijke poes… Die op het kleedje voor de haard ligt. Gezelschap, zonder dat je er verplicht iets mee moet.” Er is vaak zeker een contactwens, maar als contact per definitie overbelastend is, dan is het niet toegankelijk in die mate waarin je het eigenlijk zou willen, en het van betekenis zou zijn.

Waardoor kan zingeving nog meer ingewikkeld zijn voor autistische mensen?

Autistische mensen zijn bijvoorbeeld vaker depressief dan niet-autistische mensen, en als je somber bent, ervaar je minder zingeving. Zingeving kan ook om identiteitsontwikkeling gaan. Als je je veel aanpast, weet je op den duur niet meer goed wat je zelf eigenlijk leuk, mooi en fijn vindt. Soms is het ook gewoon een constatering: het leven heeft geen zin. Een autistisch persoon zei daarover bijvoorbeeld: “Toen ik bedacht had dat de mens en de mensheid geen zin hebben, was dat een opluchting. Toen was het tenminste duidelijk…”

Wat helpt bij het ontdekken van zingeving?

Als je gaat ontdekken wie je bent en wat je leuk vindt, kun je er ook achter komen dat je misschien minder kan dan je zou willen. Dat is een acceptatieproces, maar in dat proces kom je dichter bij wat je écht belangrijk vindt. Wat voor jou van waarde is in je leven. Verder is het toverwoord rust. Als je dagstructuur verstoord is of niet in balans is, als er nog trauma’s te verwerken zijn, als je overprikkeld bent, dan staat dat allemaal in de weg van het bezig zijn met zingeving. Eerst moet er een bepaalde basisrust komen. En dat is waar mindfulness een hulpmiddel bij kan zijn.

Mindfulness voor meer rust

Eén van de methodes voor het krijgen van meer rust is het doen van mindfulnessoefeningen. Annelies ontwikkelde een training – en schreef een boek – over mindfulness bij volwassenen met autisme. Een mindfulnessoefening kan de hersenen even rust geven, waarna er weer ruimte is voor nieuwe prikkels. Een persoon met autisme zei daarover: “Zo’n meditatie-oefening is even mijn hoofd resetten.”

Mindfulness kan nogal zweverig zijn. Toen Annelies zelf een training mindfulness volgde, kreeg ze bijvoorbeeld aangeleerd dat ze moest ademen door een gat in je hoofd als een dolfijn. In de training mindfulness voor volwassenen met autisme wordt minder vage taal gebruikt. Deze training is herschreven samen met ervaringsdeskundigen. ‘Luister naar de stilte’ is bijvoorbeeld vervangen door ‘ervaar de stilte’. Want hoe kun je luisteren naar de stilte als er geen geluiden zijn?

Een deelnemer aan de themabijeenkomst vraagt aan Annelies: ‘Wat kun je nou doen als iemand met autisme zó gespannen en overprikkeld is dat het niet lukt om een mindfulnessoefening te doen?’ (Heel herkenbaar voor veel autistische mensen waarschijnlijk, dat het juist dan niet lukt om te ontspannen). Sowieso wordt het aangeraden om preventief oefeningen te doen, zo’n drie keer per dag. Maar voor zo’n moment zelf raadt Annelies een loopmeditatie aan. Dat geeft net wat meer prikkels.

Mindfulness kan dus meer rust opleveren. Daarnaast hoort Annelies vaak dat autistische mensen er beter van gaan slapen, of het kan helpen bij acceptatie, wat je ook weer nodig kunt hebben bij het vinden van zingeving.